شیوهنامه اطلس زندانهای ایران
آخرین بهروزرسانی شیوهنامه اطلس در خرداد ۱۴۰۰ صورت گرفته است.
۱. چه اطلاعاتی در اطلس زندانهای ایران ثبت میشود؟
اطلس عمدتاً سه دسته اطلاعات را جمعآوری میکند. اطلاعات پیرامون
هر زندانی سیاسی یا عقیدتی
هر زندان یا بازداشتگاهی که زندانیان سیاسی در آن نگهداری میشدهاند
هر قاضیای که زندانیان سیاسی یا عقیدتی را محاکمه میکند.
در این سه مجموعه اطلس اطلاعات مهمی را که وقایع و زوایای حقوقی پرونده را شرح میدهند ثبت و تفکیک میکند. این اطلاعات در نمایههای (پروفایلهای) اشخاص و نهادها و همچنین در بخش آماری وبسایت که سمت و سوی وضعیت حقوق بشری زندانیان سیاسی را آشکار میکند منتشر میشوند.
برای مثال اطلس اطلاعات زیر را جمعآوری میکند:
اطلاعات پایه همچون جنسیت، مذهب و اتنیک
حوزه فعالیت
اتهاماتی که به خاطر آنها یک زندانی محکوم شده
وضعیت بازداشت مثل آزادی، پایان محکومیت یا اجرای حکم
مواردی که علیه زندانی از قانون تخلف صورت گرفته است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دادههایی که اطلس جمعآوری میکند، همچنین دانستن اینکه اطلس واژههای استفادهشده در بانک داده را چگونه تعریف کرده، لطفا فهرست واژهها و عبارات را ببینید.
۲. اطلاعات چگونه جمعآوری میشوند؟
پژوهشگران اطلس اطلاعات را از طرق زیر گردآوری میکنند:
انجام مصاحبه مستقیم با زندانیان سابق، خانوادههای زندانیان، شاهدان، یا سایر منابع آگاه
جمعآوری، دستهبندی و اعتبارسنجی اطلاعات قابل دسترس در رسانهها و سایر منابع خبری
۳. تعریف اطلس عبارت «زندانی سیاسی» چیست؟
«زندانی سیاسی» در حقوق بین الملل تعریف جهانی مورد اجماع ندارد. عبارت زندانی سیاسی در میان فعالان، حکومت ها و سازمان های بین المللی حقوق بشری به طرق مختلف استفاده و اعمال می شود. تعریف اطلس از زندانی سیاسی با نظر به دستورالعملهایی که مجمع پارلمانی شورای اروپا صادر کرده و همچنین مجموعههای حقوقی برای «بازداشت خودسرانه» که کارگروه بازداشتهای خودسرانه سازمان ملل متحد ارائه کرده، تنظیم شده است.
اطلس «زندانی سیاسی» را به عنوان فردی که از آزادی شخصی محروم شده در نظر میگیرد:
اگر بازداشت متضمن نقض یکی از آزادیهای اساسی تضمینشده در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی باشد؛ به ویژه آزادی اندیشه، آزادی بیان، آزادی اطلاعات، آزادی تشکیل گروه و تجمع و حق بیان فرهنگ، سنن و زبان؛
اگر بازداشت منحصراً به دلایل سیاسی صورت گرفته یا فاقد هر گونه مبنای حقوقی برای محرومیت از آزادی باشد؛
اگر بازداشت از محاکماتی منتج شده باشد که آشکارا غیرمنصفانه و یا فاقد ضمانتهای قانونی هستند؛
اگر طول بازداشت یا شرایط آن، به دلایل سیاسی، به وضوح با جرمی که شخص نسبت به آن گناهکار شناخته شده یا مظنون به ارتکاب آن است نامتناسب باشد.
یا
اگر با انگیزههای سیاسی، یک شخص در مقایسه با سایر زندانیان، در شرایطی تبعیض آمیز تحت بازداشت باشد.
با توجه به تعریف فوق، اطلس چند مورد مهم را استثنا میکند:
اطلس مواردی را که شخص به دلیل دخالت در ارتکاب اعمال نفرتپراکنانه یا خشن علیه دیگران بر مبنای جنسیت، مذهب، نژاد، تمایل جنسی، اتنیک، یا وضعیت مهاجرتی ایشان بازداشت شده است، دربرنمیگیرد.
اطلس مواردی را که شخص به دلیل اعمال خشونت علیه شهروندان دستگیر یا بازداشت شده است دربرنمیگیرد؛ مگر آنکه شواهد نشان دهند که اتهامات بیپایهاند و نقض جدی ضمانتهای قانونی در رسیدگی وجود داشته است.
اطلس مواردی را که در آنها دلایل یا انگیزه سیاسی وجود ندارد دربرنمیگیرد.
اطلس مواردی را که در رابطه با آنها اطلاعات کافی برای دستهبندی صحیح وجود ندارد دربرنمیگیرد.
۴. چه نوع تخلفاتی در اطلس گنجانده میشوند؟
همچنانکه پیشتر گفته شد اطلس بانک داده زندانیان سیاسی و عقیدتی در ایران است؛ حکومت ایران این اشخاص را به دلیل ایدئولوژی سیاسی یا هویت ایشان یا برای آن دسته از اعمالی بازداشت کرده است که در چارچوب حقوق بنیادین تصریحشده در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی قرار دارند. اطلس به ویژه بر زندانیانی که به دلیل انجام یا پشتیبانی از موارد زیر هدف قرار گرفته شدهاند متمرکز است:
حقوق مدنی و سیاسی
حقوق اقلیتهای نژادی یا اتنیکی
حقوق مذهبی
حقوق بومی
حقوق مربوط به جنسیت، هویت جنسی و حقوق مرتبط با تولید مثل
حقوق معلولیت
حقوق کار
به محض اینکه نام یک زندانی سیاسی در فهرست اطلس وارد میشود، پژوهشگران ما موارد نقض حقوق بشری را نیز که طی روند قانونی و در زمان حبس واقع میشوند مستندسازی میکنند. این موارد در مجموعههای زیر تقسیمبندی میشوند:
بازداشت خودسرانه
اعدام خودسرانه
محرومیت از ضمانتهای قانونی یا دادرسی منصفانه
تبعیض
شکنجه و/یا رفتار تحقیرآمیز و غیرانسانی
این موارد بر مبنای معاهدات بینالمللیای که حکومت ایران تصویب کرده و همچنین بر اساس اصول پایهای که مورد پذیرش سازمان ملل قرار گرفتهاند، از جمله حقوق بینالمللی عرفی و قواعد آمره ثبت میشوند. ایران عضو این میثاقها است:
کنوانسیون بین المللی محو تمام اشکال تبعیض نژادی (مصوب ۱۹۶۸)
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (مصوب ۱۹۷۵)
میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی (مصوب ۱۹۷۵)
کنوانسیون حقوق کودک (مصوب ۱۹۹۴)
کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (مصوب ۲۰۰۹)
اطلس موارد تخلف و نقض قانون را بر اساس تعاریف حقوق داخلی ایران و حقوق بینالمللی ثبت میکند. هر کجا که ممکن باشد، هر دو تعریف معیار قرار میگیرد. هر کجا که تعاریف حقوق داخلی و حقوق بینالملل متفاوت باشند، اطلس معیارها را به طور جداگانه بررسی میکند. با این حال، برای تجزیه و تحلیل دادههای آماری، ما به تعریفی تکیه میکنیم که معیاری را ارائه میدهد که بیشتر به نفع زندانی است. برای مشاهده لیست کامل موارد تخلف و نقض قانون به فهرست تخلفات رجوع کنید.
۵. چه اتهاماتی در اطلس ثبت میشوند؟
اطلس کلیه اتهامات را در گاهشمار (تایملاین) نمایه (پروفایل) زندانی مربوطه ثبت میکند. اما در بخش آماری تنها اتهاماتی ثبت میشوند که فرد در رابطه با آنها محکوم شده باشند. برای مشاهده لیست کامل موارد تخلف و نقض قانون به فهرست اتهامات رجوع کنید.
اطلس در همه موارد ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی را به عنوان مبنا برای ثبت مجازات صادرشده در نظر میگیرد، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
۶. فرق بین فعالیت فرد و اتهاماتی که علیه او اقامه شده چیست؟
به طور کلی در رابطه با زندانیان سیاسی، اتهامات با دلایل سیاسی به آنها منتسب میشود. هر چند این اتهامات عموما به ارتکاب یک عمل خاص توسط شخص ربط داده میشوند، اما اصل آن عمل فراتر از حقوق یا آزادیهای بنیادین آن شخص نبوده و نمیتوانسته موضوع اتهام تلقی شود.
تا جای ممکن، اطلس «حوزه فعالیت» یک زندانی سیاسی را بر اساس فعالیتی ثبت میکند که آن شخص به خاطر انجام آن دستگیر شده است.
نظر به طبیعت سیاسی اغلب پروندهها، ممکن است فعالیتی که فرد واقعا به خاطر آن دستگیر شده، با اتهاماتی که به طور رسمی به او تفهیم شده، یکی نباشد. در بسیاری از موارد اعمالی که مبنای اتهامات رسمی قرار میگیرند، بهانهای برای دستگیری یک فرد فعال هستند.
برای مثال یک دوتابعیتی که به عنوان یک آکادمیسین برای پژوهش به ایران سفر میکند ممکن است که به «همکاری با یک دولت متخاصم» یا «جاسوسی» متهم شود، اما فعالیتی که در واقعیت منجر به دستگیری او شده (عملی که او به خاطر آن به دلایل سیاسی هدف قرار گرفته شده) پژوهشهای دانشگاهی او بوده است. حتی این واقعیت که او یک دوتابعیتی بوده، میتواند به خودی خود منجر به دستگیری او شده باشد.
برای مشاهده لیست حوزههای فعالیت که در اطلس ثبت میشوند، لطفا به فهرست حوزههای فعالیت بروید.
۷. کدام دادگاهها به پروندههای سیاسی رسیدگی میکنند و اطلس آنها را چگونه ثبت میکند؟
در ایران مراحل رسیدگی به پروندههای کیفری از دادسرا آغاز میشود. عموما بازپرسها، دادستانها و دادیارها در دادسرا پس از دریافت گزارش از ضابطان قضایی تحقیقات را آغاز کرده و در صورت نیاز حکم جلب متهم را صادر میکنند. در پروندههای سیاسی به طور گسترده ماموران نهادهای قدرتمند امنیتی مثل سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات، مقامهای قضائی از جمله بازپرسها، دادستانها و دادیارها را به طور جدی و تعیینکننده تحت تاثیر قرار داده و بر مسیر پرونده اعمال نفوذ میکنند.
در صورتی که در دادسرا برای متهمی قرار جلب به دادرسی (قرار مجرمیت) صادر شود، پرونده به دادگاه کیفری میرود تا قاضی در خصوص بیگناهی یا مجرمیت متهم تصمیمگیری کند و در صورت مجرم شناختن وی، مجازات وی را تعیین کند.
اطلس دادگاههای روحانیت و نظامی را به عنوان دادگاههای خاص درنظرگرفته است. اگر چه شاخههای این سه دادگاه در بسیاری از شهرها وجود دارند، اطلس تنها یک نمایه واحد برای هر کدام از این دادگاههای خاص خواهد ساخت. اسامی این نمایهها به این ترتیب است: دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت و سازمان قضایی نیروهای مسلح. این بدین معنی است که فارغ از محل دستگیری یا محاکمه فردی که پروندهاش زیر نظر یکی از این دو دادگاه بررسی میشود، همه تخلفهای حقوقی تحت نمایه آن دادگاه ثبت خواهد شد.
غیر از موارد مربوط به دادگاههای خاص، اطلس دادگاههای کیفری را بر اساس نوع دادگاه تقسیمبندی نمیکند. اگر چه ماده ۲۹۴ آیین دادرسی کیفری دادگاهها را به زیرمجموعههایی از قبیل دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب و دادگاه اطفال و نوجوانان تقسیمبند میکند، در بسیاری از گزارشهای مربوط به زندانیان سیاسی به دشواری میتوان نوع دادگاه را به طور دقیق دریافت. برای جلوگیری از ارائه اطلاعات نادقیق، اطلس تمایزی بین این دادگاهها قائل نمیشود و در عوض، اطلاعات را در نمایه دادگستری استانی که پرونده در آن بررسی شده ثبت میکند. اطلس همین دستورالعمل را برای دادگاههای تجدید نظر نیز رعایت میکند.
در مواردی که پژوهشگران اطلس اطلاعات قاضی یک پرونده را در اختیار دارند، اطلاعات پرونده در نمایه قاضی مربوطه نیز درج میشود.
احکامی که دیوان عالی کشور تایید کرده، در پروفایل دیوان عالی کشور و قضات دیوان عالی کشور ثبت میشود. در آینده، اطلس اطلاعات آماری پروندههایی را نیز که دیوان عالی کشور نپذیرفته یا حکم آنها را نقض کرده و آنها را به دادگاههای پایینتر فرستاده ثبت میکند.
۸. اطلس چگونه یک تخلف یا نقض قانون را به یک قاضی یا دیگر ناقضان حقوق بشر نسبت میدهد؟
اطلس تخلفات قانونیای را که در هر یک از مراحل رسیدگی به پروندههای سیاسی رخ دادهاند ثبت میکند. این مراحل به این صورت تعریف شدهاند:
مرحله تحقیقات مقدماتی: این مرحله در لحظهای آغاز میشود که یک فرد به دلایل سیاسی دستگیر یا به دادسرا احضار شده باشد و تا زمان ارسال پرونده به دادگاه و محاکمه ادامه پیدا میکند.
مرحله بدوی: این مرحله از لحظه ارسال پرونده به دادگاه آغاز شده و تا صدور حکم و ارسال احتمالی پرونده به دادگاه تجدید نظر ادامه پیدا میکند.
مرحله تجدید نظر: اگر یک زندانی تصمیم بگیرد که درخواست تجدید نظر بدهد، این مرحله آغاز میشود. این مرحله از ارائه درخواست تجدید نظر تا صدور حکم نهایی را دربرمیگیرد.
مرحله پس از محکومیت: این مرحله دورهای را دربرمیگیرد که فرد در حال تحمل محکومیتش است.
مقامهای مختلفی در قوه قضائیه در هر کدام از این مراحل دخیل هستند و هر کدام از مراحل دادرسی را هدایت میکنند. بسته به اینکه یک تخلف در کدام یک از این مراحل رخ داده باشد، پژوهشگران اطلس آن تخلف را به مقام قضائیای نسبت میدهند که بیشترین مسئولیت را در آن مرحله بر عهده داشته است. اما بسیاری از پروندههای سیاسی پشت پردهای از پنهانکاری پیش میروند، امری که گردآوری اطلاعات را در رابطه با هر مرحله از پرونده برای پژوهشگران اطلس با دشواری روبرو میکند. این وضعیت در رابطه با شناسایی ناقضان حقوق بشر و متخلفان از قانون که در قوه قضائیه مسئولیت دارند حتی بیش از پیش دشوار میشود. به همین دلیل اطلس نه تنها موارد تخلف را برای مقامهای مربوطه، بلکه برای دادگاهها و نهادهای قضاییای نیز ثبت میکند که در هنگام وقوع تخلف پرونده زیر نظر آنها بوده است. ثبت تخلفات به ترتیب زیر صورت میگیرد:
تخلفاتی که در مرحله تحقیقات مقدماتی رخ میدهند برای دادگستری استان مسئول پرونده ثبت میشوند.
تخلفاتی که در مرحله بدوی رخ میدهند، برای دادگستری استان مسئول پرونده ثبت میشود. در صورت امکان، پژوهشگران اطلس اسامی قضات بدوی و دیگر مقامهای قضائی و امنیتی دخیل در مرحله بدوی را نیز در پروفایلهای مربوطه ثبت خواهند کرد.
تخلفاتی که در مراحل تجدید نظر رخ میدهند، برای دادگاه تجدید نظر استان مسئول پرونده یا دیوان عالی کشور ثبت میشود. در صورت امکان، پژوهشگران اطلس اسامی قضات تجدید نظر، قضات دیوان عالی و دیگر مقامهای قضائی و امنیتی دخیل در مراحل تجدید نظر را نیز در پروفایلهای مربوطه ثبت خواهند کرد. شعب ۳۶ و ۵۴ دادگاه تجدید نظر تهران و برخی شعب دیوان عالی کشور در صدور احکام متعدد برای زندانیان سیاسی نقش داشتهاند و به همین دلیل به طور خاص و با شماره شعبه در اطلس ثبت شدهاند.
تخلفاتی که در مرحله پس از محکومیت رخ میدهند، بسته به وضعیت پرونده برای دادگستری استان مسئول پرونده یا دادگستری استانی که زندانی به آنجا تبعید شده ثبت میشود. در صورت امکان، پژوهشگران اطلس اسامی قضات اجرای حکم و دیگر مقامهای قضائی و امنیتی دخیل در این مرحله را نیز در پروفایلهای مربوطه ثبت خواهند کرد.
تخلفات مراحل تحقیقات اولیه، بدوی و تجدید نظر در پروندههای دادگاههای ویژه روحانیت و نظامی به ترتیب در نمایههای دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت و سازمان قضائی نیروهای مسلح ثبت میشوند.
در صورتی که فرد در طول هر کدام هر از این مراحل در بازداشت باشد و تخلفی رخ دهد، اطلس آن تخلف را برای آن بازداشتگاه یا زندان نیز ثبت میکند.
۹. چه مواردی در بخش آماری اطلس ثبت میشوند؟
اگر چه پژوهشگران اطلس از این واقعیت آگاه هستند که مقامهای جمهوری اسلامی به طور مداوم مجموعه بزرگی از حقوق داخلی و بینالمللی مربوط به زندانیان را نقض میکنند، اما اطلس تنها تخلفات چشمگیری را ثبت میکند که مرتبا در رسانهها، گزارشهای سازمانهای غیردولتی و دیگر اشکال مستندسازی نقض حقوق بشر گزارش میشوند. دلیل اتخاذ این رویکرد حصول اطمینان از دقت دادههای آماری اطلس و نیز توانایی این آمار برای بازنمایی وضعیت نقض حقوق بشر در سراسر کشور است.
دادههای مربوط به تخلفاتی که در سراسر کشور رخ میدهند، اما در سراسر کشور گزارش نمیشوند، میتوانند گمراهکننده باشند و به تحلیل و نتیجهگیری نادرست بیانجامند. بنابراین این تخلفات حتیالمقدور در بخش آماری اطلس ثبت نمیشوند.
اطلس همچنین جزئیات مربوط به پرونده زندانیها را که ممکن است مستقیما به تخلفات حقوقی و نقض قانون مربوط نباشند، اما ارزش آماری چشمگیری داشته باشند، ثبت میکند. برای مثال اعتصاب غذا که اطلس آن را خودداری زندانی از تناول غذا یا آشامیدن مایعات مقوی یا دریافت سرم مغذی برای دست کم یک هفته تعریف کرده، در اطلس ثبت میشود. اطلس همچنین موارد محرومیت زندانیان سیاسی و عقیدتی را از مرخصی بر پایه ماده ۲۱۴ آییننامه اجرایی سازمان زندانها ثبت میکند.
تمامی محکومیتهای ثبتشده در بخش آماری با در نظر گرفتن ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی ثبت شدهاند، مگر اینکه عدم اعمال این ماده به اثبات رسیده باشد.
اطلس زندانهای ایران حکمها را بر اساس سال و ماه ثبت میکند. در صورتی که روز نیز در حکم وجود داشته باشد، اطلس ۱۵ روز و کمتر را به پایین و بیش از این را به بالا رند میکند. برای مثال حکم سه ماه و ۱۵ روز حبس، در بخش آماری سه ماه و حکم سه ماه و ۱۶ روز حبس، چهار ماه ثبت خواهد شد. بدیهی است که این حکم در بخش گاهشمار به طور دقیق و با ذکر روز ثبت میشود.
در مواردی که زندانی پروندههای متعدد داشته باشد و به محض پایان یک حکم ، حکم بعدی او اجرا شود، اطلس حکم نهایی را که حاصل جمع احکام تک تک پروندههاست تحت عنوان «جمع احکام» ثبت میکند.
در صورتی که حکم با اعمال قوانین مربوط به عفو، کاهش مجازات و مواردی از این دست کاهش پیدا کند، در صورتی که دادگاه کاهشدهنده حکم مشخص نباشد یا حکم به وسیله نهادی خارج از دادگاههایی که پرونده را بررسی کردهاند کاهش یافته باشد، حکم جدید تحت عنوان «سایر» ثبت خواهد شد.
۱۰. معیارهای حداقلی برای ساخت نمایه برای زندانیان سیاسی و عقیدتی چیست؟
اگر کسی با تعریف اطلس از زندانی سیاسی منطبق باشد، در اطلس با رعایت شرایط ذیل برای او یک نمایه ساخته میشود:
طول بازداشت آن فرد از دو هفته بیشتر باشد (در بازداشتهای دست جمعی ممکن است این زمان تا چهار هفته افزایش یابد)
یا
به حبس، مجازات بدنی یا جریمه نقدی بیش از ۲۰۰ دلار محکوم شده باشد.
۱۱. چرا تنها در برخی موارد به منابع استناد میشود؟
بیشتر منابع بیرونی در لینکهای مرتبط در بخش گاهشمار نمایههای اطلس ثبت میشوند. در برخی موارد، اطلس برای محافظت از امنیت منابع، اطلاعات به خصوصی را نمایش نمیدهد. همچنین بعضی از لینکهای ثبتشده قدیمی دیگر در دسترس نیستند.
پژوهشگران اطلس شیوه جدیدی برای استناد به منابع اجرا کردهاند و ما تا آنجا که امکان داشته باشد، موارد ثبت شده پیشین را بهروزرسانی میکنیم.
اگر سوالی در مورد منابع ما در پرونده به خصوصی دارید، می توانید سوالات خود را به نشانی ipa[at]united4iran.org ارسال کنید؛ ما به پرسشهای شما پاسخ خواهیم داد.
۱۲. من کسی را می شناسم که به دلایل سیاسی یا ایدئولوژیک در ایران دستگیر شده است. چرا نام او را در اطلس پیدا نمیکنم؟
اطلس میکوشد که تمامی زندانیان سیاسی و عقیدتی را تا آنجا که اطلاعات کافی در رابطه با پرونده ایشان وجود دارد، دربربگیرد. اگر نام کسی را که به نظر شما به اطلس تعلق دارد در اطلس نمییابید، ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:
ممکن است شخص برای کمتر از دو هفته بازداشت بوده باشد.
ممکن است پژوهشگران اطلس عامدانه برخی از پروندهها را برای حفظ امنیت افراد ثبت نکرده باشند. این مورد ممکن، اما بسیار نادر و بسیار نامحتمل است.
ممکن است پژوهشگران اطلس در حال اعتبارسنجی اطلاعات مرتبط با شخص و/یا پرونده باشند.
ممکن است پژوهشگران اطلس اطلاعات کافی در مورد زندانی و/یا پرونده نداشته باشند.
ممکن است شخص مورد نظر شما، در تعریف پیشگفته از زندانی سیاسی نگنجد.
ممکن است شخص پیش از آغاز به کار دوبارۀ اطلس در مارس ۲۰۱۶ دستگیر و آزاد شده باشد.
